Mai, 23
2011
Internet, kontzeptuak, Sareak

Norena da Internet?

Internet hainbat sare mota elkar konektatzen dituen sare logiko izugarri bat da. Babeleko dorrea balitz bezala, sare ezberdinek hizkuntza propioak erabiltzen dituzten arren, guztiek elkar komunikatzeko lengoaia komun bat erabiltzen da: TCP/IP gisa ezagutzen den protokolo sorta. 1969. urtean egin ziren Ameriketako Estatu Batuetan ordenagailuen arteko lehen konexioak, eta sortu zen sareari Arpanet izena jarri zioten.

Internet sarearen gainean sortutako zerbitzu arrakastatsuena World Wide Web edo www gisa ezagutzen duguna da. 1989. urte inguruan sortu zuten, Genevako CERNen, Tim Berners-Lee ingelesak eta Robert Cailliau belgiarrak.

Internet osatzen duten elementu guztiak konektatu ahal izateko, router, satelite, hari eta beste gailu batzuez osatutako izugarrizko azpiegitura dago. Hariek estatuak zeharkatzen dituzte, azken muturrean dauden lurraldeak ere elkar konektatzeko. Pieza txikiz osatutako erraldoi baten gisa irudikatu daiteke Internet.

Ba al du Internetek jaberik?

Galdera honi bi erantzun posible eman diezaizkiokegu: inor ez, edo jende enpresa asko. Lehen aipatu dugun erraldoiari erreparatzen badiogu, inor ez da Internet oso horren jabe; badira Interneten egitura eta arauak ezartzen dituzten erakundeak, baina ez dute Interneten inongo jabetzarik.

Internet jende askorena dela ere esan dugu, milaka pertsona eta talderena. Hainbat atalez osatuta dago Internet, eta pieza horiek guztiek bere jabea dute. Egitura fisiko edo bizkarrezurra, hasiera batean Arpanet izenez ezagutzen zena, hainbat konpainiaren eskuetan dago, hala nola: Verizon, AT & T, Qwest, Sprint edo IBM bera. Internet erabiltzen dugun bakoitzean, gure informazioak konpainia horiek jarritako hari eta zirkuituak zeharkatzen ditu. Internet erabiltzaileen eskura jartzen duten enpresak ere hor dira, ADSL edo zuntz optikoa eskainiz, eta azken enpresa horiek sare fisikoaren jabeekin egiten dituzte erabilera eta negozio hitzarmenak.

Nork antolatzen du Internet?

Inor ez bada Internet osoaren jabe, nork antolatzen du sarea, nork ezartzen ditu arauak? Internet osatzen duen sistema ezberdinen lingua franca TCP/IP protokolo familia da, eta, Internet garatzen joan den heinean, protokoloa ere aldatuz joan da. Protokoloaren aldaketak eta azpiegitura gainbegiratzeko, hainbat taldek egiten dute lan: Internet Society (ISOC) delakoak estandarrak garatzen ditu; Internet Engineering Task Force (IETF) delakoak, dituen lan talde ezberdinen bidez, azpiegitura eta estandarren diseinuan egiten du lan; eta azkenik, ICANN erakundea Interneten erabiltzen ditugun izenen kudeaketaren arduraduna da.

Sarearen neutraltasuna

Sare osoaren jabetza duen enpresa edo talderik ez badago ere, hainbat enpresa Interneten alor jakin batzuen jabe dira. Interneten bizkarrezurra diren harien jabetza, esaterako, ez dago enpresa askoren eskutan, eta sarearen neutraltasuna kolokan egon daitekeela pentsatzea zilegi da. Sare neutraltasuna printzipio bat da, zeinetan informazioaren joan-etorria ez den baldintzatzen garraiatzen den edukiaren arabera. Askorentzat hori da Interneten balio nagusiena: berdin da Amazon moduko enpresa bat izan, edo norbanako xume bat; biek eskaintzen dituzten edukiak berdin-berdin zerbitzatu eta garraiatuko dira informazio hori eskatu duen gailura.

Dena den, ugariak dira neutraltasun hori kolokan jartzen duten jokabideak. Adibide gisa: Txinak hainbat eduki zentsuratzen ditu; sakelako telefonoen enpresa askok, ahotsa datu bidez garraiatzen dituzten aplikazioak (skype kasu) debekatu edo oztopatzen dituzte; Telefonica eta beste operadore batzuek Googlek lortzen dituen mozkinen parte bat nahi dute, eta, presio moduan, YouTubek eskaintzen dituen edukiak modu geldiagoan zerbitzatzen dituzte.

Horren guztiaren aurrean, guifi.net gisako ekimenak benetako sare neutrala aldarrikatu eta eratzen doaz.

Ots, 01
2011
kontzeptuak

Liburu digitalak

liburudigitala4Pixkanaka-pixkanaka gizartean formatu ezberdinetan erabili diren edukiak formatu digitalera pasatzen joaten dira. Izan ere, izugarri bitxia da norbait ikustea argazki-kamera analogiko batetik ateratako argazki-film batekin. Musika entzuteko, mp3 edo ogg formatuzko fitxategiak grabatzen dira ordenagailuan, CD batean, DVD batean, sakelako telefonoan edo gailu eramangarrian, erromantiko edo nostalgiko batzuek oraindik ere binilo diskoren bat gordetzen eta entzuten duten arren. Era berean gertatzen da filmekin, aldizkariekin, egunkariekin edo beste hainbat eduki ezberdinekin. Eta nola ez, liburuekin. E-book hitza edo liburu elektronikoa honezkero ez da inorentzat ezezaguna. Batzuek adierazten dute paperaren usaina, edo orrialdeak ukitzearen eta pasatzearen sentsazioa ezin dela digitalizatu. Beste batzuek ere aipatzen dute liburuan pantailan baino erosoagoa irakurtzen dutela. Hala ere, liburu digitalen erabilera eta salmenta kopurua handitzen joaten dira egunez egun.

Liburu digitalen abantailak

Paperezko liburuen xarmagarritasuna aparte utzita, onartu behar da liburu bitarrek beren abantailak dituztela. Aurrezten den espazioa da haietariko bat, mugikorrean, e-book gailuan edo ordenagailuan ehunaka eta ehunaka liburu gorde ahal dira, hau da, sakelako telefonoaren tamainako gailu batekin, apalategi asko behar dituen informazio berdina sartzen da. Bestetik, liburuetan bilaketak egin ahal dira hitz edo esaldien arabera eta horrela aurkitu informazio zehatz bat edo liburuaren zati zehatz bat segundo gutxitan. Gainera, liburu digitalak irakurtzeko dauden gailuetan edo egungo sakelako telefonoetan ere oso ondo eta eroso irakur daitezkeenez, ba beti patrikan eraman ahal da norberaren liburutegi digital osoa edozein unetan orrialdetxo bat irakurtzeko. Hainbat liburu batera irakurtzeko ohitura duenarentzat, liburu hori e-book irakurlean irekitakoan aplikazioak edo gailuak gogoratuko du erabiltzailea zein orrialdetan gelditu den liburu hori irakurri duen azken aldian eta hortik aurrera irakurtzen jarraitu ahal izango du.

Zer esanik ez, paper gutxiago kontsumitzen du eta beren produkzioa merkeagoa da, beraz, erosketa ere merkeagoa izaten da batzuetan.

Era berean, liburu digitalak aukera paregabekoa da idazle berriek beren liburuak hedatu ahal izateko.

Liburu elektronikoetarako fitxategi formatuak

Liburu elektronikoetarako formatu ezberdin daude, berez, liburu elektronikoetarako soilik ez diren formatuak ere kontutan hartu ahal dira, PDF, Open Office Writer, Microsoft Word, RTF, HTML. Formatu hauek, dokumentuak ikusteko aplikazio askorekin irakurri ahal dira. Baina badaude beste formatu asko liburu elektronikoetarako bideratuta daudenak, ePub, adibidez, liburu elektronikoetarako formatu ireki bat da eta aplikazio askorekin irakur daiteke, azw Amazon Kindleren formatua da, hauek eta fb2 (Fiction Book) ezagunenetarikoak dira.

Liburu elektronikoak irakurtzeko gailuak

Liburu elektronikoak irakurtzeko gailuen artean Amazon Kindle (http://www.amazon.com/kindle-store-ebooks-newspapers-blogs/b?ie=UTF8&node=133141011) ezagunetarikoa da, Amazon.com on-line dendak sortu zuen 2007n eta guztiz bateragarria da Interneteko denda honekin. Irakurle honetatik Wikipedia eta egunkari batzuk ere irakurtzea posible da. Interneteko edukiak irakurtzeko wifi konexioa erabili ahal da. Kindle irakurleak, formatu propioaz gain, PDF formatua ere irakurtzea ahalbidetzen du lehenetsita. Papyre, Sony, Samsung, Sigmatek fabrikatzaileek ere badituzte e-book irakurleak.

Liburu elektronikoetarako aplikazioak

Ordenagailuek printzipioz pantaila handia badute ere, liburu elektronikoak irakurtzeko orduan egungo sakelako telefonoak, e-book irakurleak, tabletak eta bestelako gailu eramangarriak erosoagoak izan ahal dira. Batez ere, tamaina txikiagatik eskuartean edukitzeko erosoagoak dira eta horrela eserita, etzanda edo garraio publikoetan irakur daitezke arazorik gabe gainera pantaila handi samarra izaten dute honezkero.

Telefono mugikorretan aplikazio asko daude liburuak irakurtzeko. Android telefonoetarako, Amazonek ere Kindle izeneko aplikazioa eskaintzen du. Hala ere, Aldiko (http://www.aldiko.com/) aplikazioa oso erabilia eta ezaguna da plataforma honetarako, gainera, jabetzarik gabeko liburuak eta aparteko doako liburuak eskaintzen ditu. Aldiko aplikazioa ePub formatua erabiltzen du liburuetarako eta formatu honetako liburuak inportatu ahal dira telefonotik kanpo, norberaren liburutegian sartzeko eta hortik aurrera eskuragarria edukitzeko. Doako aplikazio bezala eskuratu daiteke. IPhone eta iPad gailuetan TextOnPhone (http://www.textonphone.com/) edo Readdle (http://readdle.com/) erabil daitezke. MS Windows Mobile, Balckberry, Palm OS eta Symbian gailuetan irakurtzeko Mobipocket Reader (http://www.mobipocket.com/en/downloadsoft/productdetailsreader.asp) da aukeretariko bat.

Calibre aplikazioarekin liburu digitala kudeatu ahal izateaz gain, dokumentu eta e-book formatu anitzen arteko bihurketak egin ahal dira. Honela, PDF bat, adibidez, norberak behar duen formatu bihur dezake. Software librea da eta MacOsX, GNU/Linux eta Ms Windows sistemetarako deskargatu daiteke. Hau da programaren helbidea: http://calibre-ebook.com.

Urt, 10
2011
Aplikazioak, kontzeptuak

Datu konpresioa

Konpresioa, ZIPMerkatuan dauden argazki kamerek gero eta mega gehiago dituzten argazkiak ateratzen dituzte. Telebista digitalek Full HD marka erakusten dute, irudi kalitate gorena aginduz. Betiere, kalitate gehiago eskaintze horrek informazio bolumen handiagoa kudeatzea suposatzen du. Eta informazio asko transmititu edo gorde nahi bada, derrigorrezkoa bihurtzen da informazio horren bolumena txikitzeko beharra. Gaur egungo argazki kamera xumeenak ateratzen dituen argazkiak inongo konpresiorik gabe gordeko balira kameren memorian, argazki gutxi batzuekin laster beteko lirateke memoria horiek.

Datu konpresioa erabiliz, jatorrizko fitxategi baten tamaina txikitu daiteke, eta berau transmititzeko denbora gutxiago behar izango da, edo leku gutxiago beharko da disko gogor batean gordetzeko orduan. Konprimitutako fitxategitik, jatorrizko fitxategia lortzeko, deskonprimitu egin beharko da. Nola lortzen da fitxategi baten tamaina txikitzea, gero, berriz ere, jatorrizko fitxategia lortzeko?

Konpresioaren funtsa, jatorrizko informazioan errepikakorrak diren datuak atzeman eta ordeztean datza. Errepikatzen diren datuokin, hiztegi moduko bat eraikitzen da, eta hiztegi horretako sarrera bakoitzari nolabaiteko identifikadore bat ematen zaio. Azkenik, jatorrizko informazioan, hiztegian agertzen den datu bakoitza, bere identifikadorearekin ordezkatuko da. Konpresio prozesuaren ondorioz, hiztegi bat eta ordezkapenaren ondorioa lortuko dugu. Konprimitutako informazioa jatorrizko formara bueltatu nahi denean, identifikatzaileak hiztegiko sarrerekin ordeztuko dira. 70eko hamarkadan, Abraham Lempel eta Jacob Ziv israeldarrek asmatutako LZ algoritmoa da gaur egun erabiltzen diren algoritmo gehienen aita.

Aurrekoaren adibide gisa, Mikel Laboaren Txoriak txori kantuaren testua hartu eta bertan agertzen den hitz ororekin hiztegi bat osatuko litzateke. Hainbat hitzen artean, «txori» hitza agertuko da, eta hitz horren identifikadorea, esate baterako 8 izango da. Txori hitza 8 zenbakiarekin ordezkatzen bada kantaren testuan, «…ez zen gehiago txoria izango, eta nik, txoria nuen maite» prozesatuz, «…ez zen gehiago 8 izango, eta nik, 8 nuen maite» lortuko da. Txori hitzak dituen 5 karaktereen ordez, «8» identifikadoreak duen karaktere bakarra erabiliko da txori hitza agertzen den aldi bakoitzean. Konprimitu nahi den informazioa errepikakorragoa den neurrian, konpresioaren ondorioz, emaitza hobeak lortuko dira, konpresio tasa altuagoak.

7-zip izan daiteke Windows sistema eragilean, iturburu irekiko konpresio software erabilgarria.

Kalitatearen galera duten edo ez duten konpresio motak

Orain arte azaldutako metodo edo algoritmoarekin, konpresioaren ondorioz lortzen den informazioari deskonpresio prozesua aplikatzean, berriz ere jatorrizko informazioa lortzen dugu, inongo galerarik gabe. Testu fitxategiak aintzat hartuta, garbi dago konpresio-deskonpresio prozesuak ezin duela jatorrizko informazioaren galerarik sortu, baina beste informazio mota batzuetan, irudi edo audio fitxategietan adibidez, jatorrizko informazioaren galera onargarria suertatu daiteke.

Galera dagoen algoritmoek, «beharrezkoa» ez den informazioa baztertu egiten dute jatorrizko datuak konprimitzean. Zeru urdin bati egindako argazki bat hartuz, pentsatu daiteke galerarik ez duen metodo bat erabiliz, ez dela emaitza oso onik lortuko. Zerua urdina izan arren, pixel gutxi egongo da urdin balio berdinarekin, beraz errepikaketa txikia izango da irudi fitxategian. Kontuan hartzen badugu gizakiaren begia ez dela gai oso gertu dauden urdin-tonu bi bereizteko, konpresio aplikazio batek, oso gertukoak diren urdin tonuak, tonu bakarrera bihurtu ditzake; eta horrela, informazioa errepikakorragoa bihurtzen denez, konpresio tasa altuagoa lortuko da. Horrela konprimitutako irudiak galera du jatorrizko irudiarekiko, baina lortuko den fitxategi konprimituaren tamaina galera gabeko metodoekin lortutakoa baino txikiagoa izango da.

MP3

Audio CD batean entzuten dugun musika digitalki grabatzen denean, 44.100 lagin jasotzen dira segundoko. Lagin bakoitzarentzat, 16 bit erabiltzen dira (2 byte), eta estereo sistemetan, bi kanal grabatzen dira, ezkerrekoa eta eskumakoa. Horrek esan nahi du, kanta baten segundo bakoitza gordetzeko, 176 K behar direla, eta 3 minutu luze irauten dituen kanta bat gordetzeko, 32 mega beharko direla. ADSL konexio azkarra izanda ere, minutuak beharko lirateke kanta bakar bat jaisteko, eta oraintsurarte erabili izan diren 56 K konexio telefoniko batekin, 3 ordu inguru beharko lirateke.

Musika konprimitzeko gehien erabiltzen den algoritmoetako bat da MP3 esaten dioten MPEG-1 edo MPEG-2 Audio Layer 3 algoritmoa. Aipatu kantaren 32 megak, 3 megatan geratuko dira konpresioaren ondorioz. Musika konprimitzeko metodo horrek gizakiaren entzumenak dituen ezaugarriak hartzen ditu kontutan. Badira gizakiok entzuten ez ditugun soinu frekuentzia batzuk. Soinu batzuk beste batzuk baino hobeto entzuten ditu belarriak, eta azkenik, bi soinu batera entzutean, gizakion entzumenak, arreta handiago eskaintzen dio ozenago jotzen duenari. Hori dena kontuan hartuta, algoritmoak «soberan» dauden datuak alboratuko ditu, antzekoak direnak bateratu eta horrela, hamar aldiz txikiagoa den audio fitxategi bat lortuko da.

1 … 9 10 11