Intel etxeko x86 prozesagailu aitzindariek 32 biteko prozesagailu bakarra erabiltzen zuten, haien aurreko guztiek bezala. 1990eko hamarkadara arte, ohikoena zen. Zibergelan omenaldi txiki bat egin genien Pentium-en hogeigarren urteurrenean: http://zibergela.bitarlan.net/2013/02/07/intel-prozesadorea-barruan/.
Hasteko eta behin, 32 biteko prozesagailua duen ordenagailuan, sistema eragileak zein barruko programek halakoak izan behar dute. Plataforma ohikoenak Windows 95, 98 edo XP dira; 32 bitekoak baino ez daudenak, bistan da.
Aurreneko 64 biteko prozesagailua edo x64, 1961ean ikusi zen aurrenekoz super konputagailu batean. Hala ere, 2000ra arte ez zen etxeko ordenagailuetara iritsi. Microsoften erne, laster doitu zuten Windows XP 64 biteko ordenagailuei etekina ateratzeko. Ondoz ondoko Windows eguneraketek bateko zein besteko bertsioak izan dituzte: Windows Vista, Windows 7 eta Windows 8k, hain zuzen ere. 64 biteko prozesagailuak 32 biteko sistema eragileak eta programak onar ditzake. Bi eratako prozesagailuak daude lehian egun merkatuan: 32 bitekoak eta 64 bitekoak. Fabrikatzaile gehienak 64 biteko prozesagailu ahaltsuagoen aldeko apustua egiten ari dira. Edozein gailutan txertatzen dituzte, eta dagoeneko abian da gurpil zoroa: eskaera handiaren ondorioz, merkeago ekoizten dituzte; eskaintza zabalagoa denez, 64 biteko sistemak eta programak nahi dituzten erabiltzaileak ere haziz doaz. Horrela, joera berriz elikatzen da. Merkatariak 32 biteko ordenagailuen eskaintza jaitsiz doaz. Laster 32koak erabat desagertuko dira.
Erabiltzaileen zoritxarrerako, egun, batzuk zein besteak aurkitu daitezke nahastuta etxean, lanean zein saltokietan. Aukera egokia egitea edo bata eta bestea zer diren jakitea da gakoa.
Bada, 32 bit edo 64 biteko sistemen arteko aldea zein da orduan? Ezertan hasi aurretik, desberdintzeko bi kontzeptu daude: memoria fisikoa edo ordenagailuaren edukierari dagokiona; eta, memoria hegazkorra edo RAM memoria, hein batean abiadurari lotua. Gigabyte-etan (GB) neurtzen dira, funtsean datuak gordetzen dituztelako biek. Baina erabilpenak eta iraupenak bereizten dituzte.
RAM memoria edukiera gutxi eta sarbide bizkorreko flash euskarria da; abiatu diren baina unean erabiltzen ez diren programak aldi baterako gordetzeko edota martxan daudenen datuak azkar batean eskuragarri izateko bidea. Ordenagailua itzaltzen denean, desagertu egiten da haren edukia, eta hortik datorkio izena.
Beste memoria disko gogorra da. Mekanikoki, idazteko xafla magnetikoetan gordetzen dira datuak. Idazketa eta irakurketa motelekoa da erabat, eta informazioa modu iraunkorrean jasotzen du bere barruan. Hots, itzali ostean ere eskuragarri du bueltarako.
Ikusiko denez, biek nabarmen eragiten dute ordenagailuaren bizkortasunean, edo haren faltan.
32 bit edo 64 biteko prozesagailuak
Alde nagusia kalkulu abiadurak ezartzen du. 64 bitekoek nukleo bat baino gehiago izaten dituzte, prozesagailu independenteak balira bezala elkarlanean aritzeko doituak. Hori datu emari handiagoa prozesatzeko eta bizkorrago egiteko gaitasuna da. Programa astunak bizkorrago ibiliko dira era honetako inguruneetan. Bestalde, 32 biteko prozesagailuek ez dute gaitasunik 4 GB baino gehiagoko RAM memoriak baliatzeko. Gainontzekoa, alferrikako soberakin edo baliabide galdua bihurtuko da.
Dena dela, ordenagailuen RAM memoria aprobetxatzeko faktore bakarra ez da hardwarea. Applek zein Microsoftek epe laburrean erronka latza izan dute haien sistemak 64 biteko prozesagailutara egokitzeko. Teknologia ahalik hobekiena ustiatu edo aprobetxatzea dute helburu. Baina baita ere etengabe haziz joan diren RAMen gaitasuna osorik baliatzekoa. Horrela, sistema eragileek beraiek ere erabilpen mugak izaten dituzte lehentasunez, badaezpadako neurri gisa.
Adibidez, Windows 7rako 32 biteko bertsioek inoiz ez dute lau GB baino gehiago erabiliko. Baina Windows 7aren 64 biteko bertsio apalenean edo Home Premium-ean ere, hamasei GB RAM da muga. Are gehiago, 64 biteko Professional eta Ultimate bertsioetan 192 GB RAM ere erabil ditzake sistemak, ordenagailuak baditu. Ondorengo estekan ageri dira Windows bertsioen RAM memoriaren erabilpen langak: http://msdn.microsoft.com/en-us/library/windows/desktop/aa366778(v=vs.85).aspx
Hala ere, 64 biteko sistema eragile batek prozesagailua eta RAM memoriaren erabilpena muturreraino eramateko potentziala du, besterik gabe. Benetako jauzia 64 biteko arkitektura aintzat hartuz diseinatu diren programen bertsioek ahalbidetzen dute, azkenean.
Disko gogorrek ere, alde makala
Benetan, ordenagailuek denbora gehien xahutzen duten eragiketa disko gogorrean gordetzen da. Eta, tamalez, asko egiten den eragiketa da. Disko horietan kontuan hartzeko aldagaia idazketa motorraren erreboluzioek ezartzen dute. 5600 rpm (revolution per minute) edo 7200 rpm dira ohikoenak. Paralell ATA edo PATA diskoek lekua utzi zioten egungo ohikoenei, Serial ATA edo SATA diskoei.
Baina orain benetako mugarria ezarri dutenak SSD erako flash diskoak dira. Ikaragarri bizkorrak dira, aurrekoen idazketa gaitasuna hirukoizteraino. Baina trukean edukiera txikiagoa dute. Adibidez, SATA bizkorrenak 200 MB segundo irakurtzen ditu, eta SSD batek 550 MB segundoko erraz gaindi dezake. Bideo ediziorako, ingeniaritza edo diseinu grafikorako, orokorrean idazketa ugarizko ataza astunetan ikaragarrizko aldea egiten dute. Maiz, era bateko RAM memoria edo besteko bideo txartela izatea baino harago. Garestiak dira, baina probatzen duenak ez du buelta egiten ohiko ordenagailu moteletara. Abiadura areagotzeko ezaguna ez den era da balio gainjarria, ezbairik gabe.
Ordenagailuaren abiadura, hardware kontua baino zerbait gehiago
Pasta termikoa, ordenagailuen osagai ezezaguna
Pasta termikoa funtsezko osagaia da ordenagailuetan. Baina askotan ez zaio jaramonik egiten, oharkabean mantentzen da, prozesagailuaren azpian ezkutatuta. Hala ere, ordenagailu guzti-guztietan dago eta prozesagailua erabiltzen duten beste gailu batzuetan ere bai. Gainera, pasta termikoari ez erreparatzea arazo iturri bat izan daiteke maiz.
Zer da pasta termikoa
Pasta termikoa masa moduko sustantzia da, grisa edo zuria izan daiteke, mota eta osagaien arabera. Pasta termikoaren berezko ezaugarri nagusia eroankortasun termiko altua eskaintzea da. Horregatik prozesagailuaren gaineko aldearen eta haizagailuaren artean aplikatzen da.
Jakina denez, prozesagailua martxan dagoenean tenperatura handi samarrak hartzen ditu, tenperatura hauek prozesagailua bera eta inguruneko osagai eta zirkuitu elektrikoak ur ditzake. Hori dela eta, ordenagailu guztietan, prozesagailuen gainean, indar handiko haizagailu bat jartzen da. Izan ere, prozesagailua hoztu behar da ezinbestean. Bada, hain garrantzitsua denez prozesagailua hoztea, horrez gainera, pasta termikoaren bitartez ere optimizatu behar da hozte-sistema. Pasta termikoaren xedea, bere bitartez, beroa prozesagailutik haizagailura mugitzea da, ondoren haizagailuak beroa ordenagailutik at aterako du. Halaber, pasta termikoak estaltzen ditu azalera metalikoetan egon daitezkeen irregulartasunak, horrela haizagailua eta prozesagailuaren arteko kontaktua hobetzen da.
Pasta termikoa eta haizagailuaren erabilerarik ezagunena prozesagailuan jartzea bada ere, ordenagailuen beste osagaietan ere jartzen da maiz, txartel grafikoetan, adibidez. Elikadura iturriak ere haizagailu sendoa erabili ohi du.
Pasta termiko motak
Pasta termiko mota bi nagusi aipa daitezke, zuria edo zeramikoa eta metalikoa. Zuriak zeramika hautsa dauka silikona moduko pasta batean. Pasta metalikoen kasuan, silikona horretan zilarrezko edo aluminiozko osagai metalikoak gehitzen dira. Pasta metalikoak zuriak edo zeramikoak baino garestiagoak izaten dira eta, berez, osagai metalikoek zeramikak baino eroankortasun termiko handiagoa eskaintzen dute. Dena dela, gustu ezberdinetarako daude koloreak eta teknikariaren arabera mota bat edo bestea gomendatuko du. Edozein modutan, orokorrean bi motak aurki daitezke salgai informatika eta elektronika denda espezializatuetan. Gainera, dosi bakarreko aleetan ere saltzen dira.
Itsasgarria duten pasta termikoak ere badaude merkatuan, baina hauek ez dira batere gomendagarriak prozesagailua eta haizagailuaren artean ipintzeko.
Pasta termikoaren mantenua
Arestian esan den bezala, oso garrantzitsua da prozesagailuaren eta orokorrean ordenagailuaren osagai elektroniko ezberdinen hozte-sistema zaintzea, eta ez soilik tenperatura altuetan osagai elektronikoak ur daitezkeelako. Orokorrean, prozesagailua bero gehiegi izanez gero eraginkortasuna galtzen du eta batzuetan txarto ibil daiteke eta gehiegi berotzen bada, ordenagailua bere kasa berrabiaraz edo itzal daiteke.
Pasta termikoen silikonaren osagaietariko bat ura da eta ur hau denbora eta erabilerarekin lurruntzen joaten da. Azkenean, pasta termikoa gogortzen joaten da eta ez du betetzen bere lana behar bezala. Hau hainbat urtetan gerta daiteke, baina erabileraren arabera, batez ere etengabe piztuta badago ordenagailua, urtero aldatu beharko litzateke pasta termikoa.
Pasta termikoa aldatzeko, ordenagailua ireki behar da, ondoren bihurkin batekin haizagailuaren torlojuak kentzen dira eta haizagailua ateratzen da, era honetan prozesagailua azalduko da. Pasta zaharra garbitu behar da prozesagailu eta haizagailutik, zapi batekin eta kontu handiz. Hori eginda pasta berria hedatu daiteke prozesagailuan era uniforme batean eta ondorengo zirkuituetara zabaldu gabe. Pasta jartzeko plastikozko espatula txiki bat edo oihal bat erabil daiteke. Hori eginda, berriz haizagailua eta torlojuak jar daitezke eta ordenagailua itxi.
Bideo honen bitartez pasta termikoa nola aldatu ikus daiteke: http://www.youtube.com/watch?v=Txtd974sRPE#
